Στράτος Κερσανίδης, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ “ΕΠΟΧΗ”
Ένα γράμμα από τη Μόσχα που έστειλε ο Αλεξάντρ στον παλιό του φίλο και συμφοιτητή Ιβάν Αβράμοφ στο Κίεβο, γίνεται η αφορμή για το Θωμά Σίδερη να μπει βαθιά σε έναν πόλεμο, που όπως όλοι οι πόλεμοι, χωρίζει τους ανθρώπους.
«Η επιστροφή του Ιβάν» έχει ως αφηγητή τον Ιβάν Σβράμοφ, δημοσιογράφο κάποτε στη Μόσχα, στα χρόνια της ΕΣΣΔ, έναν ρωσόφωνο συγγραφέα, που σήμερα ζει στο Κίεβο αλλά καταγωγή του είναι από το Ουρζούφ, μια μικρή πόλη κοντά στη Μαριούπολη. Ο Θωμάς Σίδερης κρατώντας ως κεντρικό νήμα την αφήγηση, τις σκέψεις και τους στοχασμούς του Ιβάν “ταξιδεύει” στις εμπόλεμες περιοχές δίνοντας στους θεατές μια εικόνα για την κατάσταση που επικρατεί εκεί.
Άνθρωποι κρυμμένοι στα καταφύγια, κατεστραμμένα σπίτια, απελπισία, πόλεομος ραδιοπειρατών ένθεν κακείθεν που κάνουν προπαγάνδα, Ο Βλαντισλάβ που κρύβεται για να μην επιστρατευτεί. Ο Βλάντισλάν που ζει στο Ντονέτσκ και δεν ξέρει να απαντήσει πια είναι η πατρίδα του. Η Ουκρανία ή η Ρωσία! Ένας πόλεμος παράλογος, όπως όλοι οι πόλεμοι αλλά και “λογικός” από τη σκοπιά της διεθνούς πολιτικο-γεωπολιτικής σκακιέρας, όπως όλοι οι πόλεμοι! Χωρίς κανείς να νοιάζεται για τους ανθρώπους.
Ο Ιβάν Αβράμοφ θυμάται τα χρόνια της ΕΣΣΔ, τη σταλινική καταπίεση, το μεγάλο πατριωτικό πόλεμο, τα σχετικά καλά χρόνια του Μπρέζνιεφ. Καταγράφει όσα θυμάται και όσα συμβαίνουν στο ημερολόγιό του ενώ αναρωτιέται αν θα απαντήσει στο γράμμα του παλιού του φίλου, ο οποίος παίρνει σαφή θέση υπέρ της Ρωσίας. Παράλληλα οι σκέψεις του τρέχουν πάντα στην γενέτειρά του, το Ουρζούφ, που έχει καταληφθεί από το ρωσικό στρατό.
Η κάμερα του Σίδερη προσπαθεί να ανιχνεύσει τα γεγονότα προτάσσοντας το δράμα των ανθρώπων. Την κρίση εθνικής ταυτότητας, την αβεβαιότητα για το μέλλον, τα αιματηρά παιχνίδια των συνόρων, την ανεξέλεγκτη βία. Μόσχα, Κίεβο, Ντονμπάς, Μαριούπολη, Ντόνετσκ, στρατοί και παραστρατιωτικοί, απεγνωσμένα βλέμματα ανθρώπων.
Ο Σίδερης καταγράφει με ψυχραιμία. Η ματιά του βρίσκεται στην πλευρά των ανθρώπων-θυμάτων του πολέμου, όπως είναι για παράδειγμα ο Ιβάν Αβράμοφ. Ο άνθρωπος που διαρκώς επιστρέφει στην κατακτημένη πατρίδα του, που ξαναγυρνά στα χρόνια τα αλλοτινά. Κι αυτόν τον άνθρωπο ο σκηνοθέτης και δημοσιογράφος Θωμάς Σίδερης του δίνει παγκόσμια φωνή για να μιλήσει εκ μέρους όλων των συμπατριωτών του και εκ μέρους όλων των θυμάτων του ρωρο-ουκρανικού πολέμου.
Ψύχραιμη προσέγγιση, λοιπόν και συνάμα διεισδυτική μα πάνω απ’ όλα ουμανιστική. Ταινία που επιχειρεί να δώσει μια όσο πιο ξεκάθαρη εικόνα γίνεται, για μια διένεξη που άλλαξε άρδην τον κόσμο όπως τον ξέραμε και που οδήγησε στην ρευστότητα και την αβεβαιότητα. Ένα επίκαιρο ντοκουμέντο αλλά και ένα ντοκουμέντο με ιστορική αξία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ταινία του Θωμά Σίδερη επιλέχθηκε από την ΑΜΑΖΟΝ και θα είναι διαθέσιμη στο παγκόσμιο κοινό από την πλατφόρμα AMAZON PRIME από τον Απρίλιο 2025 καθώς και από τα αμερικανικά δίκτυα διανομής FUTURE TODAY και PLEX TV.
ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟ ΘΩΜΑ ΣΙΔΕΡΗ
- Η γνωριμία σου με τον Ιβάν Αβράμοφ ήταν το ερέθισμα για την ταινία;
Η ταινία δομήθηκε πάνω στον χαρακτήρα του Ιβάν. Είναι ένας κινηματογραφικός ήρωας που κουβαλάει τους μύθους και τις μυθολογίες της Σοβιετικής εποχής. Δημοσιογράφος σε καθεστωτικά έντυπα, κάποτε κομμουνιστής και ο ίδιος, από μια οικογένεια με υψηλή μόρφωση, είδε τον κόσμο του να γκρεμίζεται και να θρυμματίζεται, όχι μια αλλά πολλές φορές. Ο Ιβάν αναμετράται με τις πληγές του συλλογικού παρελθόντος, ακροβατεί πάνω στα θραύσματα της συλλογικής μνήμης και προσπαθεί να διαχειριστεί τον κατακερματισμό της ταυτότητάς του. Μόνο που δεν είναι μια αλλά πολλές οι ταυτότητές του: εθνική, γλωσσική, πολιτιστική. Όταν ο πόλεμος πέρασε στην επόμενη φάση του και άρχισε η πολιορκία του Κιέβου, αποκλεισμένος στο μικρό διαμέρισμά του, αρχίζει να γράφει ένα ημερολόγιο για τον πόλεμο. Στην ουσία, ο Ιβάν προσπαθεί μέσα από τον ποιητικό λόγο του, μα φιλοσοφική διάθεση, να μιλήσει για τις ανοιχτές πληγές της Ουκρανίας και μαζί για τις ανοιχτές πληγές του. Η ταινία λοιπόν, με κύριο αφηγητή και ήρωα τον Ιβάν, είναι μια ταινία για τη μνήμη, την ταυτότητα και τον χρόνο, μέσα στο πλαίσιο αποκλεισμών, ανελέητων βομβαρδισμών και εξοντωτικών μαχών στο ανατολικό μέτωπο. Αλλά οπωσδήποτε δεν είναι απλά μια καταγραφή του πολέμου μια δεδομένη στιγμή. Ο πόλεμος είναι η αφορμή να έρθουν στο φως τραύματα και πληγές του παρελθόντος.
- Πως βίωσες την καθημερινότητα του πολέμου κοντά στους ανθρώπους που την ζουν καθημερινά τα τελευταία χρόνια;
Οι ήρωες της ταινίας είναι βγαλμένοι από το «Νησί του καλαμποκιού», τα «Μανταρίνια», αλλά και από μια άλλη δική μου ταινία, τα «Ρόδια του Ναγκόρνο Καραμπάχ». Άνθρωποι ανυπεράσπιστοι, σε ουδέτερες ζώνες, σε περίκλειστους θύλακες, σε κατεστραμμένα τοπία, θύματα της γεωγραφίας που εφευρίσκουν και διαχειρίζονται οι δυνατοί του κόσμου. Ανάμεσα στις σιωπές τους και στα άδεια βλέμματα, ψάχνω να βρω σημάδια ελπίδας. Το ένστικτο της επιβίωσης είναι πάντα δυνατό. Αυτό όμως που είδα στην Ανατολική Ουκρανία ήταν παραιτημένοι άνθρωποι, άνθρωποι που δεν τους ένοιαζε αν θα πεθάνουν την επόμενη μέρα. Είδα ανθρώπους κουρασμένους, ανήμπορους να διαχειριστούν την καθημερινότητά τους, ανθρώπους που δεν πίστευαν ποτέ ότι θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος και θα μπορέσουν να έχουν μια κανονική ζωή. Η ταραγμένη περιοχή της Ανατολικής Ουκρανίας, οι φυγόκεντρες και οι κεντρομόλος δυνάμεις που αναπτύσσονται με ολοένα μεγαλύτερη ένταση, συνθλίβουν την ανθρώπινη ύπαρξη. Είμαι πολύ απογοητευμένος με αυτά που έζησα. Ακόμα και την επόμενη μέρα μιας λιγότερο ή περισσότερο επισφαλούς ειρήνης, οι άνθρωποι αυτοί θα συνεχίσουν να υποφέρουν, κομμένοι στα δύο, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
- Πως βλέπεις τις εξελίξεις μετά την εκλογή Τραμπ;
Η ταινία έχει πολλά πλάνα με ανθρακωρύχους της ευρύτερης περιοχής της Μαριούπολης. Μη ξεχνάμε ότι εκεί έγιναν μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις πριν από μια δεκαετία. Πέρα από αυτό όμως, επέμεινα να κινηματογραφήσω Ουκρανούς ανθρακωρύχους γιατί με παρακινούσε και η καταβύθιση του Ιβάν στα άδυτα της μνήμης. Όπως οι ανθρακωρύχοι έσκαβαν τη γη, έτσι και ο Ιβάν έσκαβε τη μνήμη του. Ο Ιβάν αναφέρει στην ταινία ότι η Ουκρανία είναι μια πλούσια σε υπέδαφος και ταυτόχρονα μια βαθιά διεφθαρμένη χώρα. Λέει χαρακτηριστικά ότι «εδώ βρίσκεται όλος ο πίνακας του Μεντελέγιεφ». Δεκαπέντε μήνες μετά από εκείνη την προφορική μαρτυρία η Ουκρανία βρίσκεται στη μέγγενη των μεγάλων δυνάμεων για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της. Ας μη γελιόμαστε, αυτό πάντα ήταν το ζητούμενο αυτού του πολέμου. Ο έλεγχος του φυσικού αερίου και η εκμετάλλευση μιας πλούσιας και αχανούς χώρας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ποτέ δεν έκρυψαν τις προθέσεις τους. Απλώς, η εκλογή Τραμπ επιτάχυνε τις διαδικασίες και έφερε στο φως την ωμή πραγματικότητα, που μέχρι σήμερα ήταν καλυμμένη πίσω από στερεοτυπικές εκφράσεις “stand with Ukraine” και «είμαστε με τη σωστή πλευρά της ιστορίας». Στο βάθος του πλάνου όμως ήταν η υποτέλεια και η άνευ όρων εκμετάλλευση.
- Ταξίδια και ταινίες στις ταραγμένες περιοχές του κόσμου. Τι μας επιφυλάσσει η συνέχεια;
Δύο χρόνια μετά τον «Γάμο στο Αφρίν», ο ήρωάς μου συνεχίζει να ζει εκτοπισμούς, βρέθηκε σε μια πορεία θανάτου πεντακοσίων χιλιομέτρων ανάμεσα σε τζιχαντιστές, του έκαψαν και τα εναπομείναντα βιβλία και σήμερα ζει σε μια σκηνή με τη δεκαμελή οικογένειά του, ενώ ο Εμφύλιος στη Συρία έχει φουντώσει ξανά με χιλιάδες νεκρούς. Στα «Ρόδια του Ναγκόρνο Καραμπάχ» ο πατέρας επιβεβαίωσε τον θάνατο του στρατιώτη γιου του μέσα από τεστ DNA. Βλέπετε, η ιστορία των ταινιών συνεχίζεται και πέρα από το φιλμ, αλλά όχι προς το καλύτερο. Δεν είμαι καθόλου μα καθόλου αισιόδοξος. Η αγριότητα της οικονομικής εκμετάλλευσης και της γεωπολιτικής κυριαρχίας οδηγεί στον αφανισμό ανθρώπων χωρίς δισταγμό, χωρίς ενοχή, χωρίς κανένα έλεος. Οι άνθρωποι κουβαλούν μέσα τους τον χώρο. Και αυτή η συνθήκη είναι η υπέρτατη ελευθερία τους αλλά και η μεγαλύτερη φυλακή τους σε έναν κόσμο ατελείωτων δολοφονικών συγκρούσεων.