Έζησε στα απομεινάρια της σοβιετικής στρατιωτικής εμπλοκής, είδε με τα παιδικά μάτια του τις φρικαλεότητες του εμφυλίου πολέμου που τελικά έμοιαζαν «σταγόνα του μακρινού ωκεανού» μπροστά σε όσα επακολούθησαν όταν κατέλαβαν την εξουσία οι Ταλιμπάν στην εκπνοή του προηγούμενου αιώνα. Έφηβος πια είδε τα αμερικανικά βομβαρδιστικά να ισοπεδώνουν στόχους της ISIS και μαζί τα όνειρα μιας μια ολόκληρης γενιάς που περνούσε το κατώφλι της νέας χιλιετίας ξεδιψώντας με νερό μολυσμένο με ουράνιο.
Μέχρι και το πρώτο δεκαπενθήμερο του περασμένου Αυγούστου, ο κορυφαίος Αφγανός δημοσιογράφος Ρατέμπ Νούρι ήταν σίγουρος ότι δεν θα εγκαταλείψει άμεσα τη χώρα του. Όσο και αν φίλοι και συνάδελφοί του στη Γαλλία και αλλού τον πίεζαν να εγκαταλείψει τη χώρα γιατί όλα πια οδηγούσαν εδώ και καιρό στο απόλυτο αδιέξοδο. «Εγώ αισθανόμουν καλά στο Αφγανιστάν», θα μου πει, «εκεί ήταν η βάση μου, η δουλειά μου, η οικογένειά μου».
Ακόμα και όταν άρχισε η αντίστροφη μέτρηση, ο Ρατέμπ πίστευε ακράδαντα ότι τουλάχιστον η Καμπούλ δεν θα παραδοθεί στους Ταλιμπάν, ένα ισχνό φως στο απέραντο σκοτάδι. Αλλά διαψεύστηκε πλήρως. Κάτω από τρομαχτική πίεση και ισχυρή συναισθηματική φόρτιση, κατάφερε να διαφύγει από τη χώρα που δεν έπαψε ποτέ να τον πληγώνει και να κάνει διάτρητα όνειρά του. «Κατάφερα να φύγω την τελευταία στιγμή και ενώ δεν φαινόταν από πουθενά σανίδα σωτηρίας», μου λέει.
Μόνο λίγες εβδομάδες αργότερα, ο Ρατέμπ, πρώην συνεργάτης του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων και νυν αρχισυντάκτης στο Radio Free Europe/Radio Liberty’s Afghan Service, μιλά στον Θωμά Σίδερη και απορεί γιατί δεν τολμούσε να κάνει το βήμα προς τη φυγή νωρίτερα.
- ΘΩΜΑΣ ΣΙΔΕΡΗΣ
Πώς κατάφερες να διαφύγεις από το Αφγανιστάν;
Έφυγα στις 22 Αυγούστου και προσγειώθηκα στο Παρίσι στις 24 Αυγούστου. Πριν από αυτό, ήμουν με την οικογένειά μου και μερικούς φίλους συναδέλφους. Προσπαθούσαμε να μπούμε στο αεροδρόμιο. Ήμασταν εκεί περίπου 20 ώρες όταν συνέβη η έκρηξη αλλά δεν είχαμε πλησιάσει καθόλου στην πύλη.
Όλοι ήμασταν κουρασμένοι, οι φίλοι μου, η γυναίκα μου είναι έγκυος και ήταν επίσης κουρασμένη. Αποφασίσαμε να επιστρέψουμε σπίτι. Είπα ότι δεν θα επιστρέψουμε γιατί κάτι τέτοιο είναι μια κίνηση υψηλού ρίσκου. Ειδικά για τη γυναίκα μου.
Όμως κάποιοι φίλοι μου είχαν βάλει το όνομά μου σε μία λίστα ΜΚΟ που είχε ως σκοπό να μεταφέρει ανθρώπους από την πόλη της Καμπούλ μέσα στο αεροδρόμιο. Τότε ήταν που ήρθαν σε επαφή μαζί μου στις 22 Αυγούστου και είπαν ότι μπορώ να πάω. Οπότε και πήγα στην πόλη, στην Καμπούλ. Ήταν 10 το βράδυ. Το λεωφορείο μάς πήγε γύρω στις 3 τα ξημερώματα στο αεροδρόμιο. Εκεί δεν υπήρχε ούτε έλεγχος, ούτε τίποτα. Μόνο οι φύλακες στη βόρεια πύλη του αεροδρομίου της Καμπούλ έλεγξαν τα ονόματά μας εάν συμπεριλαμβάνονταν στη λίστα.
Υπήρχαν σημάδια τις προηγούμενες εβδομάδες ότι οι Ταλιμπάν κινούνται προκειμένου να καταλάβουν τη χώρα;
Οι Ταλιμπάν, όπως είναι γνωστό, τέλη Ιουλίου και αρχές Αυγούστου, ξεκίνησαν μια μακρά διαδικασία στο Αφγανιστάν. Αρχικά κατέλαβαν κάποιες περιοχές, εξαπέλυσαν επιθέσεις σε πόλεις, αλλά ομολογουμένως ήταν απροσδόκητο για όλους μας να βλέπουμε να καταλαμβάνουν περιοχές και πόλεις. Αλλά ήταν και εντελώς απροσδόκητο να πάρουν την Καμπούλ γιατί όλοι πίστευαν ότι η Καμπούλ δεν θα πέσει στα χέρια τους για τουλάχιστον 6 μήνες ή ακόμη και έναν χρόνο, αλλά χρειάστηκε μόλις μια ώρα να καταλάβουν ολόκληρη την πόλη.
Είδαμε εικόνες από το αεροδρόμιο, από την πρωτεύουσα. Όμως τι συνέβαινε στην υπόλοιπη χώρα;
Νομίζω ότι στη διαδικασία εκκένωσης όλοι επικεντρώθηκαν στο αεροδρόμιο, είναι η πρωτεύουσα και αυτή συνήθως δίνει ειδησεογραφία. Τώρα που η διαδικασία εκκένωσης ολοκληρώθηκε από πολίτες που ήθελαν να εγκαταλείψουν τη χώρα μετά από μια τέτοια εξέλιξη. Στις άλλες πόλεις του Αφγανιστάν ήταν μια παρόμοια κατάσταση, με παρόμοια τη συμπεριφορά των πολιτών, υπήρχε ο ίδιος παλμός καθώς οι Ταλιμπάν έτρεχαν στους δρόμους.
Γιατί ο Αφγανικός στρατός παρέδωσε τα όπλα σε μια μέρα;
Η προσωπική μου άποψη είναι ότι τον μεγαλύτερο ρόλο έπαιξε η πτώση του ηθικού του στρατεύματος ύστερα από την ανακοίνωση των αμερικανικών δυνάμεων ότι θα αποχωρήσουν από το Αφγανιστάν. Μέχρι τότε, ο αμερικανικός στρατός συμβούλευε, βοηθούσε και στήριζε τις Αφγανικές δυνάμεις. Οι Αμερικανοί είχαν υπό πλήρη έλεγχο τον εναέριο χώρο. Αλλά όλοι βρέθηκαν σε πανικό. Όλοι και όλα συνηγορούσαν στο να παραδώσει ο αφγανικός στρατός τα όπλα… Υπήρχε μια στρατηγική… να μην τους πειράζουν, να μην τους σκοτώνουν, ενώ τους έδιναν και μερικά χρήματα (σ.σ. οι Ταλιμπάν στους Αφγανούς στρατιώτες) και τους ζητούσαν να επιστρέψουν στο σπίτι τους. Υπήρχαν άγνωστοι οι οποίοι ενθάρρυναν τις στρατιωτικές δυνάμεις να οδηγηθούν σε παραίτηση και είδαμε κάποια πολύ καθαρά παραδείγματα αυτού του γεγονότος σε πολλά μέρη του Αφγανιστάν. Όμως, από την άλλη δεν αρνούμαι ότι ο Αφγανικός στρατός ήταν πολύ δυνατός.
Αυτή τη στιγμή, υπάρχει θύλακας αντίστασης στο Αφγανιστάν;
Ο γιος του Αχμέντ Μασούντ ηγείται μίας ομάδας στην κοιλάδα Παντζίρ και προβάλει ισχυρή αντίσταση στους Ταλιμπάν. Ο Αχμέντ Μασούντ θεωρείται εθνικός ήρωας για το Αφγανιστάν. Αλλά στην πραγματικότητα είναι ο μόνος θύλακας που αντιστέκεται και δεν υπάρχει σήμερα από πουθενά αλλού στήριξη ή βοήθεια. Φοβάμαι ότι στήριξη αυτή δεν θα έρθει ούτε στο μέλλον. Αν παρατηρήσει κάποιος τι πραγματικά συμβαίνει εκεί, θα καταλάβει ότι ο χώρος τους είναι πολύ περιορισμένος και οι Ταλιμπάν τους έχουν περικυκλώσει. Δεν υπάρχει δρόμος διαφυγής αλλά ούτε και εισόδου στην κοιλάδα. Στον αντίποδα βρίσκεται η περιφέρεια του Μπανταχσάν που βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας μεταξύ του Τατζικιστάν και του Πακιστάν και συνορεύει με την περιφέρεια του Παντζίρ στο βόρειο τμήμα της. Το Μπαταχσάν είναι η μεγαλύτερη σε έκταση περιφέρεια του βόρειου Αφγανιστάν, αλλά και μία από τις πιο προβληματικές μεθοριακές περιοχές, καθώς αποτελεί χώρο δράσης εθνικών και πολιτικών ομάδων και ιδιαίτερα των Ταλιμπάν. Ενώ όμως το Παντζίρ είναι κατά κάποιο τρόπο απομονωμένο, οι Ταλιμπάν που βρίσκονται στο Μπαταχσάν παίρνουν βοήθεια, τρόφιμα και άλλα εφόδια, από το Τατζικιστάν. Επομένως βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση έναντι των μαχητών στο Παντζίρ (σ.σ. μόλις την περασμένη Δευτέρα ανακοινώθηκε από τους Ταλιμπάν ότι η Κοιλάδα Παντζίρ πέρασε στον έλεγχό τους).
Το Αφγανιστάν είναι μία Βαβέλ εθνοτήτων και θρησκευτικών μειονοτήτων. Υποτάχθηκε για δεύτερη φορά στους Ταλιμπάν γιατί είναι μια βαθιά διαιρεμένη χώρα;
Κατανοώ πλήρως την ερώτηση και συμφωνώ ότι είναι μια βαθιά διαιρεμένη χώρα. Ενώ υπάρχει βαθιά η πεποίθηση, η απαίτηση θα έλεγα, ότι θα μπορούσαμε να είμαστε ένα ενιαίο έθνος, δυστυχώς υπάρχουν πολλές φράξιες και πολλές διαχωριστικές γραμμές. Ενώ λέμε διαρκώς να τα αφήσουμε όλα πίσω και να πάμε όλοι μαζί μπροστά, κανείς δεν κάνει το πραγματικό βήμα. Αλλά εγώ πιστεύω ότι έχουμε πολλά κοινά, όλη αυτή η κατάσταση μας έχει κάνει να έχουμε πολλά κοινά, ίσως έχουμε και έναν κοινό θυμό για όλα αυτά που συμβαίνουν. Όμως, θεωρώ ότι έχουμε κοινούς εθνικούς στόχους. Παρόλα αυτά, οι διαφορετικές θεωρήσεις οδηγούν σε ποικίλες διαιρέσεις και αυτό νομίζω ότι είναι το σημαντικότερο υπάρχον πρόβλημα του Αφγανιστάν.
Ποιες είναι οι πρώτες αλλαγές που μπορεί να εντοπίσει κάποιος στη χώρα μετά την κατάληψή της για δεύτερη φορά από τους Ταλιμπάν;
Άλλαξαν τα πάντα, ειλικρινά, άλλαξαν όλα. Οι αδελφές μου και οι ανιψιές μου δεν μπορούν να πάνε στο πανεπιστήμιο τώρα. Μπορεί να μην έχει παρθεί αυτή τη στιγμή που μιλάμε κάποια απόφαση για το μέλλον τους, αλλά είναι πολύ φοβισμένες για το μέλλον τους. Οι τράπεζες έχουν κλείσει και δεν λειτουργούν οι περισσότερες υπηρεσίες. Οι πολίτες δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν και έχει παύσει κάθε εργασία. Όλα τα συστήματα έχουν παραλύσει, δεν έχουμε στρατό, δεν έχουμε αστυνομία, δεν έχουμε πολεμική αεροπορία. Όλα έχουν αλλάξει, άλλα σε μικρότερο και άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό στη δημόσια ζωή των πολιτών. Οι τιμές των προϊόντων έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, έχουν διπλασιαστεί ή τριπλασιαστεί. Όλα έχουν αλλάξει λοιπόν προς το χειρότερο.
Όμως οι Ταλιμπάν μπορούν να οικοδομήσουν μια ισχυρή κρατική δομή;
Εάν κρίνουμε από αυτό που κάνουν τώρα, όχι. Για να μπορέσουν να το κάνουν θα πρέπει να είναι ανοιχτοί και να περιλαμβάνουν στο συνολικό σχέδιό τους όλους τους πολίτες. Θα πρέπει να δουν ανθρώπους, να αποφασίσουν σε ποιον θα αναθέσουν την ανώτερη εκπαίδευση ή τον πολιτισμό, να συστήσουν επιτροπές κλπ. Αλλά πώς να το πετύχεις αυτό, αν δεν σεβαστείς τα ανθρώπινα δικαιώματα, αν δεν καταστρώσεις ένα πλαίσιο εργασίας… Εν ολίγοις, αν δεν συμβεί αυτό, δεν βλέπω να αποκτά το Αφγανιστάν μία σοβαρή κρατική υπόσταση.
Επομένως, τι; Μόνο τα απομεινάρια της επόμενης μέρας;
Οι Ταλιμπάν έγιναν εξυπνότεροι. Προβάλουν τους εαυτούς τους και χτίζουν την εικόνα τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ξέρουν να χρησιμοποιούν τα social media, αλλά είναι όλα ψέματα, είναι fake news. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορείς να εμπιστευτείς αυτά που γράφουν και δημοσιοποιούν.
Και οι νέοι άνθρωποι τι κάνουν; Εσύ, Ρατέμπ είσαι ένας νέος άντρας. Πώς βλέπεις το μέλλον;
Τώρα σκέφτομαι ότι θα έπρεπε να είχα εγκαταλείψει τη χώρα πριν από δέκα χρόνια, ή έστω πριν από ένα ή δύο χρόνια. Να έκανα σε μία άλλη χώρα ένα καινούριο ξεκίνημα και να έχτιζα τη ζωή μου από την αρχή. Όμως, ειλικρινά, μέχρι πριν λίγο καιρό δεν το έβλεπα έτσι. Είχα τη ζωή μου εδώ, τη δουλειά μου, ως σημείο αναφοράς ήταν αυτή η χώρα και αυτή η πόλη (σ.σ. η Καμπούλ). Μου έλεγαν συνάδελφοι να εγκαταλείψω τη χώρα, αλλά εγώ είχα ευθύνη απέναντι στη δουλειά μου και στους άλλους. Τώρα αντιλαμβάνομαι ότι η ζωή μου είναι μισή: σοβιετική κατοχή, εμφύλιος, Ταλιμπάν, αμερικανική εισβολή, και ξανά πάλι Ταλιμπάν. Αλλά τουλάχιστον τα παιδιά μου θα έχουν καλύτερη ζωή από μένα. Έτσι θέλω να πιστεύω.